Γράφει ο Δρ Μιχάλης Παγώνη
Ακαδημαϊκός – Διδάκτωρ Μουσικολογίας και Μουσικών Τεχνών
«Σαν τη μουσική στα γλυκά νερά, η αγάπη είναι μια γλυκιά φωνή που ακούω»
(Λόρδος Βύρωνας)
Η μελωδία, ο στίχος, η ερμηνεία ενός τραγουδιού μπορούν να μας παραπέμψουν σε θύμισες, να μας ταξιδέψουν, να ξυπνήσουν συναισθήματα και καταστάσεις, βιώματα που μας άφησαν ευχάριστες ή δυσάρεστες αναμνήσεις. Ο έρωτας ως πρωταγωνιστής και συνδυασμένος από την μουσική μπορεί να αποτελέσει την κινητήριο μας δύναμη και να λειτουργήσει καταλυτικά για αγάπες παντοτινές, για σχέσεις που διαλύθηκαν, για ψυχές που άλλοτε φτερουγίζουν πλημμυρισμένες από αγάπη και άλλοτε βαριανασαίνουν από ερωτική στεναχώρια. Στον έρωτα ζεις, αναπνέεις, βιώνεις, παίρνεις δύναμη, χάνεσαι. Ο συνδυασμός μουσικής και έρωτα είναι ικανός να σε κάνει να αναβιώσεις, να ξαναζήσεις, να θυμηθείς, να νοσταλγήσεις, να ξεχάσεις. Με τη μουσική, το συναίσθημα του έρωτα έρχεται σε επαφή με τον εσωτερικό σου κόσμο και τότε ακούς αυτό που δεν μπορούν να ακούσουν οι άλλοι – την καρδιά σου. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που ο Νίτσε αναφέρει: «Χωρίς τη μουσική, η ζωή θα ήταν ένα λάθος». Ο συνδυασμός μουσικής και συναισθήματος είναι αυτός που θα βάλει τα χρώματα σε ένα πίνακα ζωγραφικής, άλλοτε έντονα και χαρούμενα και άλλοτε μονόχρωμα, σκούρα, μελαγχολικά. Θα μπορούσαμε άραγε να φανταστούμε τη ζωή μας χωρίς μουσική; Ή την ποίηση χωρίς να αναφέρεται στον έρωτα; Αναμφισβήτητα όχι. Ο έρωτας γέννησε την ποίηση και η ποίηση δημιούργησε τα τραγούδια. Χωρίς τον έρωτα τα τραγούδια θα ήταν συναισθηματικά κενά, ενώ η ποίηση χωρίς τον έρωτα θα ήταν φτωχή, αδιάφορη, κάτι που θα μας άφηνε σχεδόν ασυγκίνητους.
Έρωτας – μουσική – ποίηση, τρεις δυνάμεις που κυριεύουν την καθημερινότητα μας, χωρίς να καταβάλλεται συνειδητή προσπάθεια από μέρους μας. Η μουσική μας συνοδεύει παντού – στο αυτοκίνητο, στο σπίτι, στις καφετέριες, στην καθημερινή μας βόλτα, στη δουλειά μας. Μαζί της κουβαλά την ποίηση που και αυτή με τη σειρά της κουβαλά παντοτινά το συναίσθημα του έρωτα. Αν ανατρέξουμε στην αρχαιότητα, θα διαπιστώσουμε ότι ο έρωτας, σε συνδυασμό με την ποίηση και φυσικά με τη μουσική είχαν πρωταρχικό ρόλο να διαδραματίσουν στις καθημερινές σχέσεις των ανθρώπων. Από το Σολομώντα μαθαίνουμε για το «Άσμα ασμάτων» (ωραιότατο άσμα) που είναι ένα λυρικό τραγούδι με διαλογική μορφή και περιεχόμενο. Στο έργο περιγράφεται ο πόθος δύο αποχωρισμένων εραστών και την επανένωση τους παρά τα εμπόδια που παρεμβάλλονται. «Κραταιά ως θάνατος αγάπη» – φράσεις που περιέχονται στο πιο πάνω λυρικό ποίημα που αποδεικνύουν τη δύναμη του έρωτα, το βάθος και το νόημα που μπορεί να περιέχει το συναίσθημα της αγάπης.
Αδιαμφισβήτητα, ο έρωτας κατέχει πρωταρχική θέση σε μεγάλο αριθμό των παραδοσιακών μας τραγουδιών. Μέσα από τα τραγούδια της αγάπης ο νέος του νησιού δεν λογαριάζει και δεν φοβάται κινδύνους, ακόμα και τον ίδιο το θάνατο και συνδέεται με τον μεγάλο πόθο του Κύπριου να ερωτευτεί και να γνωρίσει την αληθινή αγάπη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι στίχοι του Δημοτικού μας τραγουδιού: «Στον Άδη θα κατέβω, μέσα στη γη να μπω, να μπω να τον ρωτήσω για ‘να μελαχρινό …»
Μέσα από τα παραδοσιακά μας τραγούδια θα δούμε την προσωποποίηση ή την ταύτιση του έρωτα με διάφορα στοιχεία της φύσης όπως δέντρα, φυτά, λουλούδια, πουλιά. Σε άλλα πάλι τραγούδια, ο νέος παλεύει με τα στοιχεία της φύσης, όπως τρικυμίες και κακοκαιρίες, για να υπερασπιστεί την αγάπη του. Αρκετά άλλα τραγούδια μιλούν για τον έρωτα κάποιου νέου με την αγαπημένη του, που η Κυπριακή κοινωνία δεν επιτρέπει ακόμα να αποκαλύψουν, γι’ αυτό και τον κρατούν κρυφό ή ακόμα προφασίζονται διάφορες καταστάσεις έτσι ώστε να μπορέσουν να ιδωθούν έστω και στα κρυφά. Χωρίς αμφιβολία, η εξύμνηση του έρωτα έχει παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην παραδοσιακή φωνητική μουσική του νησιού και κατέχει εξέχουσα θέση στη Κυπριακή κοινωνία. Μέσα από τον έρωτα καθρεφτίζεται ο πλούσιος πνευματικός και μουσικός βίος της Κυπριακής κουλτούρας και είναι αυτός που δίνει έμπνευση στους νέους και τις νέες της Κύπρου να δημιουργήσουν την πλούσια μουσική παράδοση που κληρονομήσαμε εμείς σήμερα.
Προχωρώντας στους αιώνες, διαπιστώνουμε ότι ο έρωτας κατέχει εξέχουσα θέση μέσα από την ποίηση και αναδεικνύεται από πολλούς μεταγενέστερους συνθέτες της κλασσικής και ρομαντικής περιόδου. Ειδικότερα κατά τη δεύτερη, το στοιχείο του έρωτα καταλαμβάνει ιδιαίτερη θέση στην ποίηση (Σαίξπηρ, Ουγκώ, Γκαίτε, Σίλερ, Λόρδος Βύρωνας) που με τη σειρά της δίνεται ολοκληρωτικά στα χέρια των συνθετών της εποχής. Μέσα από τις πολυάριθμες όπερες του Βέρντι, Πουτσίνι και Ροσσίνι, όπου το ερωτικό πάθος γίνεται η αφορμή για να παρουσιαστούν μοναδικά αριστουργήματα με χαρακτήρες όπου άλλοτε ο έρωτας διαφαίνεται ευεργετικός και άλλοτε καταστροφικός, επιδιώκεται η εμβάθυνση στον ψυχικό κόσμος του ανθρώπου, των αδυναμιών και των παθών του που προσφέρει τη δυνατότητα να γίνει η γραφή, η πινελιά και η σύνθεση πιο απελευθερωμένη με περισσότερο πάθος και ζωντάνια. Πλήθος συνθετών που εμπνέονται από την δύναμη του έρωτα και μας χαρίζουν πλούσια συνθετική κληρονομιά μέσα από το έργο τους, όπως ο ξεχωριστός Σοπέν, ο Σούμαν, ο Σούμπερτ, ο Μέντελσον, ο Μπραμς και πολλοί άλλοι. Υπέροχα έργα κυρίως για πιάνο και φωνή, σε συνδυασμό με την ποίηση ξεπερνάνε τη λογική δημιουργώντας σε κάποιες περιπτώσεις μια ανώτερη, πολλές φορές κινητήρια δύναμη ικανή να προσεγγίσει κάθε ψυχή, που μέσα από αυτή προβάλλεται ο συναισθηματικός κόσμος του ίδιου του δημιουργού. Συχνά, συναντάται και το φαινόμενο του καταδικασμένου έρωτα, αυτού που προβάλει ως παράδοξος, μυστηριώδες, υπερφυσικός, ως ένα ανεκπλήρωτο όνειρο. Φτάνοντας στον 20ο θα συναντήσουμε νέα είδη μουσικής. Εξέχουσα θέση κατέχει πλέον η μουσική τζαζ, η οποία από μόνη της εμπεριέχει μεγάλο ερωτισμό. Η τζαζ μουσική άλλαξε ύφος και πορεία πλεύσης ξεφεύγοντας από την οργανική ή χορευτική μουσική, δίνοντας προτεραιότητα σε εκφραστικά, ρυθμικά, μελωδικά και αρμονικά στοιχεία. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο, ότι η τζαζ θεωρείται από τους επιστήμονες η μουσική που έχει την ικανότητα να ενεργοποιεί τον ανθρώπινο εγκέφαλο προκαλώντας αυξημένη νευρική διέγερση. Μπορεί η τζαζ μουσική να θεωρείται η ιδανική μουσική για μελέτη και συγκέντρωση, δεν παύει όμως να είναι άκρως ερωτική. Ποιος, άλλωστε μπορεί να μείνει ασυγκίνητος ακούγοντας το υπέροχο “Fly me to the moon” τόσο όμορφα τραγουδημένο από τον Frank Sinatra, η ωδή στον έρωτα “I spell on you” από την Nina Simone, το υπέροχο “Summertime” τραγουδημένο από τους Louis Armstrong και Ella Fitzgerald, το ξεχωριστό “Stand by me” από τον Ben E. King και τόσα άλλα.
Ολοκληρώνοντας αυτή τη μικρή αναδρομή στον έρωτα μέσα από τη μουσική, θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθούμε στο σύγχρονο ελληνικό και ξένο τραγούδι. Από το ξεκίνημα του 20ου αιώνα, διαπιστώνουμε ότι το σύγχρονο τραγούδι ως η μετεξέλιξη της τζαζ μουσικής μας χαρίζει τεράστιο αριθμό ερωτικών τραγουδιών σε πολλά και διαφορετικά είδη (μπαλάντες, ποπ, ροκ, ροκ μπαλάντες κ.ο.κ.) Ειδικότερα στην Ελλάδα, ο έρωτας κατέχει κυρίαρχη θέση στο έργο των μεγάλων μας συνθετών Μίκη Θεοδωράκη και Μάνου Χατζιδάκη, αλλά και σε όλους τους νεότερους ή μεταγενέστερους συνθέτες – με τραγούδια που μας συντροφεύουν καθημερινά παντού. Τραγούδια που μας έκαναν να αγαπήσουμε, να ταξιδέψουμε, να στεναχωρηθούμε, να κλάψουμε, να θυμηθούμε, με δύο λέξεις – να ερωτευτούμε!
